Türkiye Polonya Çalışma ve Göç İlişkileri Kamu ve Özel Hukuk İncelemesi
Türkiye-Polonya Çalışma ve Göç
İlişkileri: Kamu ve Özel Hukuk İncelemesi
1.
Kamu Hukuku Açısından
Türkiye’de
Polonyalıların Çalışma ve Oturma İzinleri
Polonya
vatandaşları Türkiye’ye, resmi ve umuma mahsus pasaportla 180 gün içinde 90 gün
vizeden muaftır; kimlik kartıyla da vizesiz giriş yapabilirler[1].
Ancak çalışma amacıyla Türkiye’de kalmak isteyen Polonyalılar için yabancılar
mevzuatına göre Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’ndan çalışma izni ve
Bakanlık onayıyla ikamet izni şarttır[2][3].
6458 sayılı Yabancılar Kanunu’nun 27. maddesi, geçerli bir çalışma izninin aynı
zamanda ikamet izni yerine geçtiğini hükme bağlamaktadır[3].
Yabancı işçinin izin alarak Türkiye’ye gelmesi durumunda, bu izin süresince
Türkiye’de yasal ikamet hakkı sağlanır. Uluslararası İşgücü Kanunu uyarınca
(6735 sayılı kanun), Polonyalılar için hem bağımlı (iş sözleşmesi) hem bağımsız
(serbest meslek) çalışma izinleri öngörülmüştür[4].
Çalışma izni başvurusunu yabancı şahıs doğrudan değil işveren üzerinden yapar;
başvuru üzerine bakanlık 30 gün içinde karar verir[2].
Çalışma
izni veren iş kollarında Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği (TMMOB)
düzenlemeleri geçerlidir. Örneğin yabancı mühendisin mesleğini icra edebilmesi
için iznin alınmasından itibaren bir ay içinde ilgili odalara geçici üyelik
kaydı yaptırması zorunludur[5].
Sosyal güvenlik açısından Türkiye’de yasal çalışma izniyle çalışan tüm
yabancılar, Türk çalışanlar gibi SGK’ya bildirilir ve primleri ödenir; 5510
sayılı Kanun’un 4. maddesi, işverenin bu yabancıları derhal sigorta ettirmesini
ve prim ödemesini şart koşar[6].
Böylece Polonyalı çalışanlar 4857 sayılı İş Kanunu’ndaki ücret, tatil, kıdem ve
ihbar tazminatı gibi haklardan da Türk işçilerle eşit şekilde yararlanırlar
(4857/5 hükmü).
Polonya’da Türk
Vatandaşlarının Çalışma Rejimi
Türkiye’den
Polonya’ya gidecek Türk vatandaşları Schengen bölgesi kapsamında Polonya’da
çalışabilmek için uzun süreli (D tipi) ulusal işçi vizesi almalı ve Polonya iş
ve işçi bulma kurumu (Voivoda Çalışma Ofisi) tarafından düzenlenen çalışma izni
edinmelidir. 2022’de yürürlüğe giren Yabancılar Yasası değişikliği, oturma ve
çalışma izni prosedürlerini basitleştirmiştir[7].
Polonya’da ilk çalışma izni başvurusu en fazla 12 aylık süre için verilebilir;
bu izin uzatıldığında ise genelde 24 aya kadar uzatılabilir[8].
Çalışma izni kişiye, işverene, pozisyona, çalışma süresine ve ücretine özgü
olarak çıkar; yabancı bu koşullar dışında çalıştırılamaz[9].
İşveren, çalışma izninin çıkmasından itibaren 7 gün içinde yabancıyı Polonya
Sosyal Güvenlik Kurumu’na kaydettirip aylık primlerini ödediğini belgelemekle
yükümlüdür[10].
Türk
işçi vizesi (D07 tipi) veya doğrudan Polonya oturma izni (Oturum Kartı)
seçenekleri mevcuttur. Çalışma izni onaylandıktan sonra Türkiye’deki Polonya
Konsolosluğu’ndan D07 işçi vizesi alınabilir veya Polonya’da ikamet izin
ofisine doğrudan başvurulabilir[11].
Polonya’da çalışma vizesi veya oturum izni alan yabancı, Türkiye’deki
işvereniyle iş sözleşmesi imzalamalıdır. Çalışma izni ülkeyi terk edildikçe
iptal edilebileceği için, vize/i̇kamet izni süresi çalışma izniyle uyumlu olmak
zorundadır[11][12].
Şekil:
Polonya’da yabancı işçiler için çalışma izni ve vize/oturum süreci. Önce
Polonya Çalışma Ofisi’ne izin başvurusu yapılır; ardından ya D07 tipi çalışma
vizesi ya da oturma izni alınarak ülkede çalışma ve ikamet hakkı elde edilir[11][12].
AB Hukuku
Çerçevesi: 1/80 Kararı ve ABAD Uygulamaları
Türkiye-AB
Ortaklık Konseyi’nin 1/80 sayılı Kararı ile Ankara Anlaşması’nın “Standstill”
(kötüleştirme) hükmü, Türk vatandaşlarının ilk giriş aşamasında haklarının
kötüleştirilemeyeceğini belirler. ABAD (CJEU), Soysal ve benzeri kararlarıyla
bu prensibi güçlendirmiştir. Örneğin Soysal kararının ardından Almanya ve
Danimarka, Türkiye ile AB arasında hizmet sunumu alanında vize muafiyetini
genişletmiştir[13].
Hukukçulara göre, ABAD 2009’dan itibaren 1/80 Kararı’nı daha ciddiye almış; bu
çerçevede üye ülkeler, Türk vatandaşlarının iltica isteme veya aile birleşimi
gibi konularda keyfi kısıtlamalara tabi tutulamayacağını kabul etmiştir[13].
Özetle, 1/80 Kararı ve ABAD içtihadı, Türkiye’den giden işçilerin AB üyesi
ülkelerdeki ilk istihdamında ayrımcı uygulamaların önüne geçmeyi amaçlar.
Göç Politikalarının
Karşılaştırılması
Türkiye
ve Polonya’nın göç politikaları farklı dinamiklere odaklanır. Türkiye, Suriye
başta olmak üzere milyonlarca mülteciyi geçici koruma statüsünde ağırlamakta,
hukukuna entegre etmekte ve AB ile vize serbestisi müzakereleri yürütmektedir.
Örneğin, İçişleri Bakanlığı verilerine göre Türkiye’de Mayıs 2025 itibarıyla
geçici koruma altındaki Suriyeli sayısı yaklaşık 2,758,039’dur[14].
Polonya ise 2022’den beri özellikle Ukraynalı göçmen akınını kontrol altına
almayı önceliklendirmiştir. 2025-2030 göç stratejisi, güvenlik odaklı ve daha
seçici bir yaklaşımı benimsediğini vurgulamaktadır[15].
Polonya stratejisinde, göçmenlerin giriş amaçları sıkı denetim altında
tutulacak ve yabancı işçiler yalnızca stratejik sektörlerde istihdam
edilecektir[16].
Sonuç olarak, Türkiye’nin göç politikası ağırlıklı olarak kitlesel düzensiz
göçü idare etme ve entegrasyon üzerine kurulu iken; Polonya’nın politikası
ulusal güvenlik önlemleri ve sıkı çalışma piyasası kontrolleri ekseninde
şekillenir[15].
2. Özel
Hukuk Açısından
Türkiye’de
Polonyalı Çalışanların İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hakları
Türkiye’de
yasal çalışma izniyle istihdam edilen Polonyalı işçiler, 4857 sayılı İş Kanunu
kapsamında Türk işçileriyle eşit haklara sahiptir. Kanun’un ayrımcılığı
yasaklayan hükümleri uyarınca yabancı işçi, sözleşmesindeki şartlar dahilinde
Türk muadiliyle aynı çalışma koşulları, ücret ve izin hakkına sahiptir. Sosyal
güvenlik bakımından, 5510 sayılı Kanun’un 4. maddesi uyarınca geçerli çalışma
izniyle Türkiye’de çalışan yabancılar sigortalı sayılır[6].
İşverenin yükümlülüğü, bu işçileri SGK’ya bildirip her ay iş sözleşmesinde
belirtilen ücret üzerinden işçi ve işveren payı primlerini ödemektir[6].
Böylece Polonyalı çalışanlar emeklilik, sağlık sigortası ve işsizlik sigortası
gibi haklardan Türk işçilerle aynı şekilde yararlanır. Yargıtay’ın yakın
dönemdeki kararları, yabancı işçilerin kıdem ve ihbar tazminatı ile iş
güvencesinden yararlanabileceklerini de teyit etmektedir (yasal izinle gelen
çalışanın yabancı olması ayrı bir değerlendirme kriteri değildir)[17].
Polonya’da Çalışan
Türklerin İş Akdi ve Sosyal Güvenlik Hakları
Polonya’da
bir Türk işçi, yasa gereği iş sözleşmesini (belirli veya belirsiz süreli)
Polonya İş Kanunu’na uygun olarak işverenle akdetmelidir. Kanun yabancı-uyruklu
ayrımı yapmadığından, sözleşme şartları bakımından Türk işçilerle aynı
düzenlemeler geçerlidir. İş güvencesi (feshe karşı koruma), disiplin ve yıllık
izin gibi haklar da Kodeks Pracy hükümlerince sağlanır. Sosyal güvenlik
açısından ise her yasal çalışan gibi Türk çalışan da ZUS’a bildirilir ve
sigorta primi ödenir. İşveren, iş sözleşmesinin başlangıcını takip eden 7 gün
içinde ZUS’a bildirim yapar ve aylık primleri öder[10].
Polonya’da sağlık sigortası otomatik olup, işçi ilaç/hastane hizmetlerinden
yararlanır. Vergi açısından, Türkiye ile Polonya arasındaki Çifte
Vergilendirmeyi Önleme Anlaşması (ÇVÖA) hükmünce, Türkiye vatandaşı Türk işçi
Polonya’da elde ettiği ücret üzerinden Polonya gelir vergisine tabidir ve
ödenen vergiyi Türkiye’deki gelir vergisinden mahsup edebilir. Bu anlaşma
kapsamında her iki ülkenin de gelir vergileri kapsamına giren ücret ödemeleri
düzenlenmiştir[18].
Çifte
Vergilendirmeyi Önleme Uygulamaları
Türkiye-Polonya
Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşması, her iki ülkede alınan gelir vergisi ve
kurumlar vergisini kapsar[18].
Bu anlaşmaya göre, Polonya’da çalışan bir Türk’ün elde ettiği ücret, Polonya’da
vergilendirilir; ancak Türkiye’de tam mükellef ise Polonya’da ödediği vergi
Türkiye’de mahsup edilir. Benzer biçimde, Türkiye’de vergiye tabi bir kazanç
Polonya’da vergilendirildiğinde Türkiye vergisi de dikkate alınır. Anlaşma
usulüne göre, işçi tek taraflı vergi yükünden korunmuş olur.
3. Meslek Grubu Bazında Özel Statüler
·
Mühendis/Mimar: Türkiye’de yabancı mühendis ve mimarların çalışma izni alarak
mesleklerini icra edebilmeleri, öncelikle TMMOB’a bağlı ilgili odaya geçici üye
olmalarına bağlıdır[5]. Aksi takdirde meslekî faaliyetten men edilir. Polonya’da ise yabancı
mühendislere yönelik benzer bir zorunlu oda üyeliği yoktur; lisanslı
mühendislik hizmeti sunabilmek için bireysel olarak diploma denkliğinin
onaylatılması gerekebilir.
·
Akademisyen: Türkiye’de üniversitede çalışacak yabancılar için de normal iş izni
prosedürü geçerlidir; belirli bir üniversite/pozisyon için 26/3/1981 tarihli ve
2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu’nun ilgili hükümlerine uygun olarak atama
yapılır. Polonya’da akademik kadrolara alınacak yabancılar, çoğu zaman Avrupa
Mavi Kart veya araştırmacı oturumu gibi ayrı oturum izinleriyle desteklenir.
·
Sağlık Çalışanı: Türkiye’de doktor, hemşire vb. sağlık personelinin çalışabilmesi için
denklik onayı ve Sağlık Bakanlığı ruhsatı şarttır; yabancı sağlık eğitimine
sahiplerin ancak Türkiye’deki eğitim muadili belgeleri onaylandığında çalışma
izni alabilirler (sadece denk diplomaya sahipler izin alabilir)[19]. Polonya’da ise Türk doktorların çalışması için polonya tabip odasına
kayıt ve denkliğin kabulü gerekir; hemşire ve sağlık personeli için de Meslek
Odası onayı istenir.
·
Öğrenci: Türkiye’de yabancı öğrenciler 6458 sayılı Kanun’a göre ikamet izniyle
ülkede kalabilirler. Lisans-önlisans öğrencileri, bir eğitim yılında
çalışmalarına izin verilmeyen tek süreli inşaatlardaki öğrenciliklerini
tamamlamaları durumunda, ancak bir yılı tamamladıktan sonra (ikinci sınıf
başından itibaren) Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’ndan çalışma izni
alarak çalışabilirler[20]. Polonya’da ise yabancı öğrencilerin kabul belgeleriyle alınan oturma
izinlerinde belli kısıtlamalar yoktur; eğitim amaçlı ikamet izniyle yılda belli
saat çalışma hakkı tanınır.
·
Serbest Meslek Sahibi: Türkiye’de kendi işini kurmak isteyen yabancılar “bağımsız çalışma
izni” başvurusu yapabilir. 6735 sayılı Uluslararası İşgücü Kanunu’na göre
bağımsız çalışma izni, yabancıya kendi adına ve hesabına iş yapma hakkı veren
bir izin türüdür[4]. Polonya’da ise serbest meslek veya işyeri kuran yabancı, genellikle
“A tipi çalışma izni” (işveren olmadan kendi adına) alarak faaliyet
gösterebilir. Polonya’da ayrıca yabancı girişimciler için özel yatırım vizesi
ve oturum izinleri de bulunmaktadır.
4. Emsal Kararlar ve Akademik Kaynaklar
Türk Yargıtay içtihatları, son yıllarda yabancı işçilerle ilgili
uygulamalarda değişiklik göstermiştir. Örneğin Yargıtay 9. Hukuk Dairesi
(2020), sürekli yenilenen belirli süreli sözleşmelere tabi yabancıların iş
güvencesi hakkı kazanabilmesi için yabancı faktörünün dikkate alınamayacağı
hükmüne varmıştır. Yani bir çalışanın iş ve ikamet izinlerinin süreli olması,
iş ilişkisinin belirsiz süreli olduğunun kabulüne engel değildir[17]. Avrupa Boyutunda, CJEU kararları da Türkiye-AB ilişkisindeki özel
durumun altını çizmektedir. ABAD, Ankara Anlaşması’nın ayrımcılığı yasaklayan
9. maddesi ve 1/80 Kararı’na dayanarak üye ülkelerin Türk vatandaşlarına keyfi
kısıtlamalar getiremeyeceği görüşündedir[13].
Resmi veriler ve akademik analizler de karşılıklı ilişkileri ortaya
koymaktadır. Örneğin POLSAM tarafından yayımlanan analizde, Polonya’nın
yeni göç stratejisinin güvenlik ve entegrasyon öncelikli, daha kısıtlayıcı bir
yaklaşım benimsediği vurgulanmıştır[15]. Buna karşılık Türkiye, benzer kuramlara göre (örn. Mülteciler Derneği
verileri) AB-Türkiye mutabakatları ve göç kanunları çerçevesinde milyonlarca
geçici koruma statüsündeki mülteciyi barındırmaktadır[14]. Ayrıca akademik literatürde, her iki ülkenin göç politikaları
karşılaştırılmış; Polonya’nın Avrupa içinde entegrasyonu ağırlıklı, Türkiye’nin
ise transit-uluslararası işbirliğine dayalı politikalar izlediği
belirtilmiştir. Yargı kararları, resmi istatistikler ve akademik yayınlar
ışığında, Türk ve Polonyalı işçilerin karşılıklı çalışma koşulları karmaşık
ancak Türkiye-Polonya ilişkilerine özel bir çerçevede şekillenmektedir.
Kaynaklar: Çalışma izni ve oturma izni
düzenlemeleri için 6458 sayılı Yabancılar Kanunu ve ilgili yönetmelikler
(özellikle Kanun md.27)[3], uluslararası işgücü mevzuatı ve Çalışma Bakanlığı kaynakları[2][6]; Polonya oturma-çalışma rejimi için Polonya Yabancılar Yasası
değişiklikleri ve çalışma izni uygulamaları[7][11]; AB bağlamında AET 1/80 Kararı ve ABAD içtihadı[13]; Sosyal güvenlik için 5510 sayılı Kanun hükümleri[6]; Türkiye-Polonya ÇVÖA metni[18]; TMMOB yönetmelikleri ve Yargıtay kararları[5][17]; resmi göç istatistikleri ve akademik analizler[14][15].
[1] [2] Yabancıların Tabi Olduğu Vize
Rejimi / T.C. Dışişleri Bakanlığı
https://www.mfa.gov.tr/yabancilarin-tabi-oldugu-vize-rejimi.tr.mfa
[3] [20] 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu - Konsolide metin
| LEXPERA
https://www.lexpera.com.tr/mevzuat/kanunlar/yabancilar-ve-uluslararasi-koruma-kanunu-6458
[4] Uluslararası İşgücü Kanunu | Türk Mevzuatı
https://av-saimincekas.com/kanunlar/uluslararasi-isgucu-kanunu/
[5] TMMOB Yabancı Mühendis, Mimar ve Şehir Plancılarının Çalışma İznine
Esas Değerlendirilmesi ve Geçici Üyelik Müracaatları Hakkında Yönetmelik |
www.tmmob.org.tr
[6] YABANCI İŞÇİNİN HAKLARI - 2024
https://www.harbiyehukuk.com/yabanci-iscinin-haklari/
[7] T.C. Dışişleri Bakanlığı - Turkish Embassy In Warsaw - Announcements
https://varsova-be.mfa.gov.tr/Mission/ShowAnnouncement/390424
[8] [9] [10] [11] [12] INTE POLSKA
https://intepolska.com/polonya-calisma-izinleri/calisma-izinleri-hakkinda-onemli-bilgiler
[13] Layout 1
https://oldweb.ikv.org.tr/images/upload/data/files/ikv_prof__groenendijk_28_04_2012.pdf
[14] Türkiye’deki Suriyeli Sayısı Mayıs 2025 – Mülteciler ve Sığınmacılar
Yardımlaşma ve Dayanışma Derneği
https://multeciler.org.tr/turkiyedeki-suriyeli-sayisi/
[15] [16] Polonya’nın 2025-2030 Göç Stratejisi: Güvenlik, Entegrasyon ve
Zorluklar Üzerine Bir Analiz - POLSAM | POLİTİK STRATEJİLER ARAŞTIRMA MERKEZİ
[17] bariserdem.com
https://www.bariserdem.com/pdf/yabanci_uyruklu_iscinin_ise_iade_davasi_acma_hakki.pdf
[18] T.C. Ticaret Bakanlığı
[19] Yabancı doktor çalıştırma şartları ve bilinmesi gerekenler (2024)