Türkiye Polonya Ticari İlişkilerinde Anlaşmalar ve Yasal Düzenlemeler

Türkiye–Polonya Ticari İlişkilerinde Anlaşmalar ve Yasal Düzenlemeler

Türkiye ve Polonya arasında diplomatik ilişkiler Osmanlı dönemine kadar uzanır. Günümüzde Polonya, Türkiye’nin Orta Avrupa’daki en önemli ticaret ortaklarından biridir. İkili ticaret hacmi pandemi öncesi 6–7 milyar dolar seviyesinde seyrederken, 2021 yılında Türkiye’nin Polonya’ya ihracatı 4,7 milyar dolar, Polonya’dan ithalatı 3,6 milyar dolar oldu (toplam ~8,3 milyar dolar)[1]. Bu hacimle Polonya, Türkiye’nin 2021’deki 17. büyük ticaret ortağı durumuna yükseldi. Başlıca ihracat kalemleri arasında makine, elektrikli ve mekanik cihazlar ile otomotiv yedek parçaları, kimyasallar ve tarım ürünleri öne çıkmaktadır[2]. Karşılıklı yatırımlar da hızla artmaktadır: Türkiye’de yaklaşık 70 Polonya sermayeli şirket (Asseco, Polpharma, Selena, Kopex, Elektrim vb.), Polonya’da ise Türk şirketleri (Gülermak, Grundig, Arçelik, Koska, LC Waikiki, English Home vb.) faaliyettedir[3].

Temel İkili Anlaşmalar ve Onay Süreçleri

İki ülke arasında ticaret ve yatırım altyapısını güçlendiren birkaç kilit uluslararası anlaşma vardır. Bunlar TBMM’de onaylanan yasalarla yürürlüğe girmiştir:

Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Anlaşması (1991): 21 Ağustos 1991’de Ankara’da imzalanan bu anlaşma, iki ülkenin birbirine yatırım yapan özel sektör firmalarına daha fazla güvence ve koruma sağlar. Türkiye Büyük Millet Meclisi, bu anlaşmayı 11 Mart 1993’te Kanun No. 3883 ile onayladı ve Resmî Gazete’de 21 Mart 1993/21531 sayısı ile yayımladı[4]. Anlaşma 19 Ağustos 1994’te yürürlüğe girmiştir[5]. Böylece her iki ülke yatırımcıları karşılıklı olarak hukuki koruma ve tahkim imkanı elde etmiştir.
Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşması (1993): 3 Kasım 1993’te imzalanan bu ikili vergi anlaşmasıyla, Türkiye ile Polonya’da elde edilen gelirlerin çift vergilendirmesi önlenir. Anlaşma, Resmî Gazete’de 30 Aralık 1996/22863 sayılı ilânla yayımlanarak 1 Nisan 1997’de yürürlüğe girmiştir[6]. Böylece hem şahıs hem kurumların her iki ülkede vergi yükümlülükleri uyumlaştırılmıştır.
Gümrük Hizmetleri ve İdari Yardım Anlaşması (1999): 4 Ekim 1999’da imzalanan ve 4 Nisan 2000’de yürürlüğe giren bu anlaşma, gümrük alanında işbirliğini ve karşılıklı idari yardımı öngörür. İhracatçı firmalara gümrük prosedürlerinde kolaylık sağlar, kaçakçılıkla mücadelede işbirliğini artırır. (Bu anlaşmanın onay kanunu Resmî Gazete’de 4 Nisan 2000/24010 ile yayımlanmıştır.)
Diğer Çerçeve Anlaşmalar: 2009’da imzalanan İkili İşbirliği Deklarasyonu ve 2019’daki Dönemsel İstişare Toplantısı Mutabakat Zaptı gibi niyet bildirileri genel işbirliğini teşvik eder. Ayrıca Sosyal Güvenlik Anlaşması (17 Ekim 2017) TBMM onayının ardından 2020’de yürürlüğe girmiş olup, çalışanların emeklilik haklarını karşılıklı olarak tanımaktadır. Ulaştırma alanında Karayolu Taşımacılığı Anlaşması (1977) ve 1999’daki tadil metinleri, iki ülke taşımacılık firmalarının karşılıklı hizmet vermesini kolaylaştırır. Hava ulaştırma konusunda da 1967 tarihli bir anlaşma mevcuttur.
Avrupa Birliği Gümrük Birliği (1996’dan beri): Polonya’nın AB üyesi olması nedeniyle, Türkiye-Polonya arasındaki ticarette tarifeler esasen Türkiye-AB Gümrük Birliği kapsamındadır. Dolayısıyla iki ülke arasında karşılıklı gümrük vergisi uygulanmaz[7]. Özetle özel bir Türkiye–Polonya serbest ticaret anlaşması olmamasına karşın, AB ile yapılan Gümrük Birliği sayesinde Türk malları Polonya pazarına gümrüksüz girebilir.

Tüm bu anlaşmalar, ilgili kanunların TBMM’de kabulüyle resmen yürürlüğe girmiştir. Örneğin yatırım anlaşması 1993’te Kanun No. 3883 ile yasalaşmıştır[4]. Çifte vergilendirme anlaşması ise (Resmî Gazete: 30.12.1996/22863) yine TBMM onayıyla geçerlilik kazanmıştır[6]. Dolayısıyla her iki ülkenin ticari mevzuatı, bu uluslararası antlaşmalarla uyumlaştırılmış ve özel sektör yatırımları için sağlam bir hukuki zemin oluşturulmuştur.

Özel Sektör Yatırımları ve İşbirliği Alanları

Türkiye–Polonya ilişkilerinde özel sektör yatırımları giderek ön plana çıkmaktadır. Her iki ülkenin yatırımcıları karşılıklı olarak stratejik sektörlerde işbirliği yapmaktadır. DEİK Türkiye-Polonya İş Konseyi, enerji (yenilenebilir enerji), inşaat/müteahhitlik, otomotiv ve yan sanayi, sağlık turizmi, hayvancılık, tarım, altyapı, çevre/atık yönetimi, kimya ve lojistik gibi alanları öncelikli işbirliği fırsatları olarak vurgulamaktadır[8].

Özel sektördeki en somut işbirliği örnekleri, iki ülkede faaliyet gösteren firmalarda görülmektedir. Türkiye’de 70’ten fazla Polonya sermayeli şirket vardır (Asseco bilişim, Polpharma ilaç, Selena yapı kimyasalları, Kopex madencilik ekipmanı, Elektrim enerji vb.)[3]. Polonya’da ise Türk Gülermak firması Varşova metrosu gibi projelerde yer almakta, Arçelik/Beko, Koska (gıda), LC Waikiki ve English Home gibi perakende markalarımız faaliyet göstermektedir[3]. Karşılıklı yatırımlar ve ticari ilişkiler son yıllarda artış eğilimindedir; örneğin Polonya’da enerji sektöründe elektrik santrallerine ortaklık, Türkiye’de lojistik ve tarım sektörlerine Polonya yatırımcı ilgisi yoğunlaşmıştır.

Güncel Durum ve Gelecek Perspektifi

Polonya ile ticari ilişkiler son yıllarda hızla gelişmiştir. Polonya Ankara Büyükelçisi Jakub Kumoch’a göre Türkiye, bölgedeki en önemli ticaret ortağı konumundadır ve ikili ticaret hacmi 2023’te 10 milyar doları aşma hedefindedir[9]. İkili ilişkilerin geleceğinde hedef, mevcut işbirliğini derinleştirerek gümrük prosedürleri, finansal entegrasyon ve dijital ticaret gibi alanlarda yeni anlaşmalar imzalamak; kurumsal engelleri kaldırmak olacaktır. İş dünyası düzeyinde karşılıklı heyet ziyaretleri, ikili iş forumları ve yatırım seminerleri artarak sürmektedir.

Özetle, Türkiye–Polonya ikili anlaşmaları yatırımcı hakları ve vergilendirme gibi temel konularda zemin oluştururken, özel sektör firmaları karşılıklı genişleyen bir pazar avantajından yararlanmaktadır. AB Gümrük Birliği sayesinde ticaretteki tariff avantajları korunurken, yeni dönem projelerinde sürdürülebilir enerji, teknoloji, sağlık ve çevre gibi stratejik sektörlerde somut işbirlikleri beklenmektedir[8][3]. İlgili anlaşmalar TBMM onayıyla yürürlüğe girdiği için, yatırımcılar bu çerçevede hukuken de güvence altındadır[4][6].

Kaynaklar: Türkiye ve Polonya Bakanlık verileri ile DEİK, Ticaret Bakanlığı ve IK ülke analiz raporları[7][5][10][4][6][1][8].